ELî HERİRİ
İslamiyet sonrası Kurmanci lehçesiyle yazan ilk şair Şeyh Elî Heriri’dir.
Miladi 1010 tarihinde Herir köyünde dünyaya gelmiştir. Herir Köyünün Soran bölgesinde olduğunu belirten rivayetler vardır. Fakat Aleksander Jaba Herîr köyünün Şemdinan bölgesinde olduğunu söyler. Hakkari’ye bağlı olduğunu söyleyenler de vardır.Şeyh Elî Heriri’nin 1070 yılında vefat ettiği söylenmektedir.
Ali el-Harîrî, küçük yaşta ilim öğrenmek için Şam’a gitti. Babasının vefâtı üzerine amcasının himâyesinde yetişti. Geçimini temin etmek için, amcasından meslek öğrendi. Şeyh Ebû Ali Mağribî’nin sohbetlerinde bulunarak, kemâle geldi.Ali el-Harîrî, derecesi yüksek, hâl ve kerâmet sâhibi, cesûr, vekarlı bir zât idi.
Şiirleri halkımız arasında gece okunurdu. Dinleyenler üzerinde büyük etki bırakırdı. Birisinin güzel şiir okuyuşundan bahsedilip övülmek istendiğinde, “Eli Heriri’nin tadındadır” denirdi. şiirleri akla gelirdi.
Eli Heriri, Ozanlığında olduğu kadar bilge yönüde vardı. Halk arasında biri tahsilini iyi yapmadığı vakit “Okudu da sanki Eli Heriri oldu” şeklinde eleştiriliyordu. Özcesi Eli Heriri büyük bir adam, olgun bir alim ve Herir de, bilginin diyarıydı. O şehirde Eli Heriri’den başka bir çok alim ve bilgin çıkmıştır. Özellikle Eli Heriri’nin oğlu Şeyh Ahmed.
Moğol istilâsı sırasında bir grup Moğol askeri Şam civârına gelmişti.Askerler, Büsr civarında çok zulüm ve eziyet yaptılar. Bu durum üzerine Ebü’l-Hasan el-Harîrî, talebelerinden birine;
"Gel seninle bu zâlimlere gidelim!" dedi. O talebe çok korktu ve;
"Efendim, onlar bize zarar verirler. Biz yalnızız ve bir şey dememiz halinde, etrafa daha çok zarar verirler." dedi. Ebü’l-Hasan el-Harîrî:
"Kalk gidiyoruz. Bakalım Allahü teâlâ ne gösterecek!" buyurarak, bineğine bindi. Talebesiyle çadırlarının kurulu olduğu yere gitti. Onlar Ali el-Harîrî’yi tanımadıkları hâlde, Sultanları karşıladıkları gibi, karşıladılar. Ali el-Harîrî, heybet ve şiddetle onların karşılarına geçip, yaptıkları zulme son vermelerini, iyi kimseler olmalarını nasîhat etti ve her kelimeyi söylerken, elindeki asâsını yere vurarak tenbihte bulundu. Reisleri bu sözler karşısında bir şey diyemedi. Başını önüne eğdi. Daha sonra adamlarını alıp o bölgeden uzaklaşıp gitti.
Talebelerinden biri, Ali el-Harîrî hazretlerine gelip, hacca gitmek istediğini bildirdi ve izin istedi. Ali el-Harîrî ona küçük bir çanta verdi ve içinden ihtiyaç mikdârı kadar para harcamasını, geri kalanı iâde etmesini tenbih etti. O zât çantayı açtığında bir dirhem (gümüş para) olduğunu gördü ve bunun az olması sebebi ile üzüldü, hattâ geri vermek istedi. O anda Ali el-Harîrî’nin mânevî hâli kendisini kapladı ve bunda bir hayır var diyerek o parayı harcadı. Çantayı tekrar açtığında, bir dirhem daha gördü. Böylece, yol boyunca bütün ihtiyaçlarını karşıladı. Döndüğü zaman çantayı hocasına iâde etti ve bunun hocasına âit bir kerâmet olduğunu anladı.
Büyük âlim Takıyyüddîn bin Salâh ile Ebü’l-Hasan el-Harîrî hazretleri bir yerde bir araya geldiler. Ali el-Harîrî;
"Misâfirimize bir şey ikrâm etmemiz îcâb eder." dedi. O anda oradan bir koyun sürüsü geçmeye başladı. Talebelerinden birine;
"Git, yüz dirhem kıymetinde olan şu vasıftaki koyunu al getir!" buyurdu. Orada bulunan Takıyyüddîn bin Salâh;
"Her hâlde Şeyh Ali beni imtihân etmek ister. Bu koyunun etini yemeyeceğim." diye içinden geçirdi. Daha sonra sofra kuruldu. O esnâda dışarıdan birisi geldi ve;
"Bugün buradan bir koyun sürüsü geçti mi?" diye sordu. Oradakiler;
"Niye soruyorsun?" dediklerinde, "O sürüde yüz dirhem kıymetinde bir koyunum vardı. Vasıfları şöyle şöyle idi. Ben onu Ali Harîrî hazretlerine ve sevdiklerine nezretmiştim." dedi. Oradakiler;
"Evet bahsettiğin vasıftaki koyun, şu sofradaki koyundur." dediler. O kişi de;
"Elhamdülillah koyun sâhibini bulmuş!" dedi. O zaman Ali el-Harîrî, Takıyyüddîn bin Salâh’a nazar etti ve;
"Kişi dâimâ hüsn-i zanda bulunmalıdır." dedi. Takıyyüddîn bin Salâh; "Tövbeler olsun, tövbeler olsun!" deyip af diledi."
Eğer Eli Heriri hakkında iyi bir araştırma ve inceleme yapılırsa, bir çok şey karanlıktan aydınlığa çıkacak, ilginç bulgularla karşılaşılacaktır. Memleketin ve dönemin durumu aydınlanacaktır.Şiirlerinde Elî (Ali), Eliyo veya Şêx Elî ismiyle karşımıza çıkmıştır. Bizim elimizdeki şiirlerinde, her bir şiirinde bu üç isimden birini kullanmıştır. Bu güne kadar bize ulaşan şiirleri incelediğimizde, kaideli şiirlerin ona ait olduğunu görürüz. Şüphesiz Eli Heriri, bilgin bir şahsiyet olarak Kürt toplumunu tahlil etmiştir.
Eli Heriri’nin ismini ilk olarak yazılı kaynaklarda Şêx Ehmedê Xani’nîn Mem U Zin’inde görüyoruz.
Aleksander Jaba Kürt şairlerinin ilkinin Eli Heriri olduğunu belirtir. Zira divan ve şiirlerinin Kürdistan’da, oldukça yaygın olduğu anlatılır.
Eli Heriri’nin şiirleri kolay anlaşılıyor. Şiirleri zarif ve ahenklidir. Bir çok kişi şiirlerini ezberden bilirdi. Feqi ve hoca arasındaki diyalog toplumda genellikle konuşulur ve ondan epey bahsedilirdi.
Bugün Kürdistan’da Eli Heriri’nin adıyla bilinen divan hakkında bilgimiz yoktur. Halk arasında sözleri ve şiirleri sözlü olarak dolaşır.
BİR ŞİİRİ:
TÊT
Dilê mehzûn kefaret bêt ke êm şeb taze mihman têt
Be mizgînî beşaret bit ke mîhman canê canan têt
Ke mîhman canê canane le ser cavê me mihmane
Be mala cumleê xane ke şahê cumleê xan têt
Were ey şahidê şêrîn ji eşqa te dil êxsîrin
Be can menzilgehê mîrin telebkarî ke sultan têt
Telebkarin dil araîm medîm yarin bû yî şaîm
Le bejna ‘er’erin daîm sîyeh mar lê be colan têt
Sîyeh maran kire seyran le cotê şubhetê cîran
Ku xas û ‘am bibûn heyran le cîran ‘enber efşan têt
Du zulfên ‘enber efşan in du le’lên şekeristanin
‘Eqîq û durr û mercan in le hewzan abê heywan têt
‘Ecêb bir ke mirarî tê le sedde qewsê tarî tê
Sîyeh pencên xumarî tê ji mexmûran du eslan têt
Ji mexmûran tu mexmûrî be cî hişt ‘eqreba jûrî
Tewafa beytê me’murî le burcan xûn be sîran têt
‘Eqarib hat û bê hed hat le wê burca zeberced hat
Vebala qewsê eswed hat le tilbey mahî taban têt
Le heyva kewçêrîn kamil ve ehlan ra nehiştin dil
Û cumle da sefên sunbul le hinda vê gulîstan têt
Gulîstana Xuda riste le çar etraf dilan xuste
Binefş û nêrgiza mest e cinisrê le’l û reyhan têt
Reyahîn sosin û werdin le Şêx Elîyê xerîb ferd in
Weristê ehmer û zerdin herû sed car bi efxan têt
Ji efxanan nemayim têr du’a goyê te ez bê vir
Bebête şer du esleh dîr ‘heta vî qasidî can tê
Bebîne rû şemalînê were hindavî balînê
Ji dest ahan û nalînê çe reng feryad ji esman têt
Be feryad û be hewar e ji dest ahan min ew kare
Me lazim bendeê jar e ji seyyidî çe ferman têt
Seyyidî heq nezer vêra di îqlîman ilim gêra
Qitara gewheran vêra ji nêv kana bedexşan têt
ELî HERİRİ
Kürt Dili ve Edebiyatı
28 Temmuz 2013 Pazar
Eli Heriri - İlk Kurmanci Şair (1110-1170)
10 Temmuz 2013 Çarşamba
Bi xatirê te
Bi xatirê te Bajar gurubunun seslendirdiği güzel parçalardan biri... Bajar - Bi xatirê te şarkı sözleri Kürtçe ve Türkçe tercümesi aşağıdadır...Hemen altta Youtube videosu da mevcuttur. Şarkıyı dinlerken bir yandan da sözleri takip edebilirsiniz...
Büyütmek için resme tıklayınız!
B’xatirê te
Wê rengê esmanê sor dibe yarê
Wê min re jî rê xuya dike yarê
Para min a îro jî veqetîn e...jaro jaro
Êdî biyanî cîrana min e
Wê riya dûr û nenas
Bextê min girt yarê
Bext li ber min girt yarê
Hişê min bû graveke mezin
Distirên zimanên hesûd
Kilama veqetinê
De ax û eman ya min e...
Xatûnê bi xatirê te lê
Şekirê navê desmalê
Hevalê porsora minê
Rûkê şox û şengîyê
Bihuşta me li dû maye, li dû maye
emrê bihara me qediyaye
rê bang min dike, çavê min zîz e
nayê red kirin ew qeder e...
Hoşçakal
Wê rengê esmanê sor dibe yarê
Wê min re jî rê xuya dike yarê
Para min a îro jî veqetîn e...jaro jaro
Êdî biyanî cîrana min e
Wê riya dûr û nenas
Bextê min girt yarê
Bext li ber min girt yarê
Hişê min bû graveke mezin
Distirên zimanên hesûd
Kilama veqetinê
De ax û eman ya min e...
Xatûnê bi xatirê te lê
Şekirê navê desmalê
Hevalê porsora minê
Rûkê şox û şengîyê
Bihuşta me li dû maye, li dû maye
emrê bihara me qediyaye
rê bang min dike, çavê min zîz e
nayê red kirin ew qeder e...
Hoşçakal
Gün dönerken kızıla
Bize de yol göründü
Bugün payıma düşen ayrılık
Yabancı eller dostum artık
Uzak, bilinmez yollar
Bahtımı kararttı
Fikrim büyük, yalnız bir ada
Haset diler ayrılık şarkısı söyler
Axlar amanlar benim
Hoşçakal
Yazmanın içindeki şeker
Dostum, kızıl saçlım
Şen yüzlüm
Hoşçakal
Cennetimiz uzakta
Baharımız tükendi
Yollar çağırıyor
Gözlerim suskun
Kaderden öte yol yok bize
Bajar Bi xatirê te dinle
Kerwan
Kerwan Kardeş Türküler'in Doğu adlı albümünde yer alan güzel bir parçadır. Kardeş Türküler Kerwan şarkı Kürtçe sözleri ve Türkçe tercümesi aşağıdadır;
Büyütmek için resme tıklayınız!
KERWAN
Êê...Xewa sibê,xewa kur e
Bavo xêr e,ev xişma kê ye,ax bavo!
Kerwanê di rê de
Dilê min şewiti,anê
Serma xeribiyê da me
Birina min kur e
Fistanê bavêje ser xwe pira min
Çirokan bêje anê
Ji bo welate me û bo xeribiyê
Beje bi ku ve ye riya me
Salan ji sala ye
Ey lo tê ber çawê min
Zaroki,hevâlen min
Şeva bi stêr
Çiyayê bani werg derin
Qedera vi zemani ye
Kerwanê,kerwanê
Çirokan têxe pasils xwe
Kerwanê li ser rê ye
Diroka me dilê me ye
Hevalo tu ne tene yi
Ka loriya piran
Ka gaziya hevelan
Ew cihê me ye
Stêra xewna ye
KERVAN
Sabahın uykusu, derin uyku
Hayırdır baba kimin hışmı üzerimizdeki?
Kervan yolda, yüreğim yanıyor nine,
Gurbetin soğuğu üzerimizdeki
Yaram derin
Haydi, fistanını giy üstüne,
Masallar anlat
Yurdumuz ve gurbet üzerine
Söyle, yolumuz nereye bu yıl?
Gözümün önüne gelir
Çocukluğum, arkadaşlarım,
O yıldızlı gece...
Dağlar öyle gidiyorlar
Zamanın kaderi bu.
Kervan, sahipsiz kervan...
Masalları koynunuza koyun
Yolda kervan.
Tarihimiz, yüreğimiz
Yalnız değilsin arkadaş
Hani nerede yaşlıların ninnisi
Nerede arkadaşların şen gülüşü
Orası yuvamız bizim
Rüyalarımızın yıldızı
Kardeş Türküler - Kerwan dinle;
9 Temmuz 2013 Salı
Jîn û Hebûn
Jîn û Hebûn ünlü Kürt şair Cigerxwin'e aittir. Besteleyen Nizamettin Ariç'tir. Kardeş Türküler gurubunun Kardeş Türküler albümündeki versiyonunun adı jîn û hebûn rêwîtî dir. Bu enfes parçayı dinleyebilmeniz için aşağıya Youtube videosunu da ekledik.
Büyütmek için resme tıklayınız!
Jîn û Hebun
Ez xum xuma avên çeman
Ez çerx û govend û sema
Qîrîm didim kat û leman
Jîn im, hebûn im, tev girîn
Bayê sibê çi xweş ez im,
Berfa Sibatê xweş ez im.
(Şarkının sonuna yani 3üncü beyitin sonuna ekleme yapılmış. Malesef bu eklemeyi bulamadım. )
Yaşam ve Varoluş
Ben nehirlerin çağlayıp duran suyuyum
Halay tutan, sema dönen.
Haykırırım dağlara taşlara
Yaşamım, varoluşum, hiç ağlama
Benim sabahın güzeli yeli,
Şubatın güzel karı benim..
Kardeş Türküler – jîn û hebun (rewiti) dinle!
Jîn û Hebun
Ez xumxuma ava çeman,
Ez çerx û govend û sema,
Tîn im di nêv kat û lema,
Jîn im, hebûn im, tevger im.
Bayê siba tê xweş ez im,
Berfa sibatê xweş ez im,
Xurtî di latê xweş ez im,
Hişk û ziwa bin, ez ter im
Giranbiha me, zêr û dur
Ez tim hebûn im, xurt û gur,
Yaqût û lal û gewher im.
Pêşve diçim kar û xebat,
Di nav çiyan de hîm û lat,
Pêlan didim zab û ferat,
Çelq û xumîn û gur-gur im.
Pir xurt û hêz im ez hebûn,
Ez pêşveçûn û serxwebûn,
Herdem di nav damar û xûn,
Ez her heme, qet namir im.
Bihişt ez im, agir ez im,
Bakir ez im, rakir ez im,
Xemgîn kir û şa kir ez im,
Herdem didim, ez na kirim.
Jîn im, bihar im har û dîn,
Candar bi min herdem bi tîn,
Min dane wan ev hilm û bîn,
Dinêv hebûnê cîgir im.
Ev ax û ba û av im ez,
Ev pêtî û alav im ez,
Xweş ronî û pertav im ez,
Xurtî di zendên karker im.
Herdem heme, peyda me ez,
Tava riwê xeyda me ez,
Cama bi dest seyda me ez,
Ez ol û vîn û bawer im.
jîna cegerxwîn im ji dil,
ez xurtî û tîn im di dil,
ez hêz û xurtî me di mil,
karim vî laşî ragirim.
Sox u Senge
Şox û Şenge şiiri ve türkçe tercümesi
Şox û Şenge isimli şiir Kürt Edebiyatı'nın abide isimlerinden Melayê Cizîrî'ye (1570-1640) aittir. Nisret ÎMÎR tarafından bestelenen bu duygusal parçayı Koma Hivron isimli gurup seslendirilmektedir.
Şox û Şenge şarkı sözleri ve tercümesi aşağıdadır:
Büyütmek için resme tıklayınız!
Şox û Şengê
Şox û şengê zuhrerengê , dil ji min bir, dil ji min
Awirên heybet pilingê , dil ji min bir, dil ji min
Nazikê şêrînkelamê, dêmdurê gerden şemalê
Çiçeka terhin î vala, dil ji min bir, dil ji min
Sûrşêrînê nazenînê, kuştim û nakit yeqînê
Wê bi çengala evînê dil ji min bir, dil ji min
Ruhnîya çavên Mela ye ew teceliya te daye
Ya ji Ehmed dil rewa ye, dil ji min bir, dil ji min
Helbest : Melayê Cizîrî
Muzîk : Nisret ÎMÎR
Cilvelim Nazlım
Cilvelim, nazlım zühre renklim
Kalp hırsızım, kalp hırsızım
Güvercin heybetli bakışlım
Kalp hırsızım, kalp hırsızm
Nazlım, hoş sözlüm gerdan güzeli
Terhin çiçeği boş yanında
Yürek hırsızm, yürek hırsızım
Dudak tatlısı nazlım
Öldürdün beni emin ellerde
Aşkın çengeli ile
Yürek hırsızm, yürek hırsızm
Mela'nın gözlerindeki aydınlıktır
Vermiş olduğun o tecelliyi
Ahmet'e yürek revadır
Yürek hırsızım, yürek hırsızım
Helbest : Melayê Cizîrî
Şox û şengê - Koma Hiwron dinle;
Şox û şengê - Koma Hiwron dinle;
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)